वर्ल्ड वेटलँड्स डे बाबत परिचय….
दरवर्षी 2 फेब्रुवारी रोजी जागतिक आद्रभूमी दिवस (World Wetlands Day) साजरा केला जातो. या दिवसाचे उद्दिष्ट म्हणजे आद्रभूमीचे (Wetlands) संवर्धन आणि त्यांच्या महत्त्वाविषयी जागरूकता वाढवणे.
वेटलँड्स म्हणजे काय?
वेटलँड्स म्हणजे असे भूप्रदेश जेथे वर्षभर किंवा काही काळासाठी पाणी साचलेले असते. यात तलाव, नद्या, दलदली, खारफुटी प्रदेश, खाड्या, समुद्रकिनारीचे आद्रक्षेत्रे आणि मानवनिर्मित जलाशय यांचा समावेश होतो.
वर्ल्ड वेटलँड्स :डेचे महत्त्व…
1. रामसर कराराची (Ramsar Convention) आठवण:
– 2 फेब्रुवारी 1971 रोजी इराणमधील रामसर शहरात वेटलँड्सच्या संरक्षणासाठी एक आंतरराष्ट्रीय करार करण्यात आला.
– या करारानुसार, वेटलँड्सचा शाश्वत वापर आणि संरक्षण सुनिश्चित करण्याचे उद्दिष्ट आहे.
2. पर्यावरणीय भूमिका:
– वेटलँड्स पाण्याचा साठा राखतात, जैवविविधतेला मदत करतात, भूजल पुनर्भरण करतात आणि हवामान बदल नियंत्रित करण्यास मदत करतात.
– ते कार्बन साठवण्यासाठी महत्त्वाचे असून, पुरांचे व्यवस्थापन आणि हवामान समतोल राखण्यास मदत करतात.
3. जैवविविधतेचे केंद्र:
– वेटलँड्समध्ये सहस्रावधी प्रजातींची वसती असते, विशेषतः स्थलांतरित पक्षी, मासे, सस्तन प्राणी आणि जलचर प्रजाती.
– उदाहरणार्थ, भारतातील सांभर लेक, चिल्का लेक, सुंदरबन, लोकटक तलाव हे महत्त्वाचे वेटलँड्स आहेत.
“Wetlands and Human Wellbeing” (आद्रभूमी आणि मानवी कल्याण) – या वर्षीची थीम वेटलँड्सच्या समाजासाठी असलेल्या फायद्यांवर आणि त्यांचे संरक्षण करण्याच्या गरजेवर प्रकाश टाकते.
भारत आणि वेटलँड्स संरक्षण:
1. रामसर स्थळे (Ramsar Sites in India):
– भारतात 75 रामसर मान्यता प्राप्त वेटलँड्स आहेत (2024 पर्यंत).
– ही ठिकाणे आंतरराष्ट्रीय स्तरावर महत्त्वाची मानली जातात आणि त्यांचे संवर्धन आवश्यक आहे.
2. राष्ट्रीय वेटलँड संरक्षण कार्यक्रम (NWCP):
– भारत सरकारने 1985 मध्ये National Wetland Conservation Programme सुरू केला आहे.
– यामध्ये विविध राज्यांतील आद्रभूमी संवर्धनासाठी मदत केली जाते.
3. वन्यजीव संरक्षण अधिनियम (1972) आणि पर्यावरण संरक्षण कायदा (1986) अंतर्गत वेटलँड्सचे संरक्षण करण्यात येते.
सध्याच्या समस्या आणि आव्हाने:
वेटलँड्स नष्ट होणे: शहरीकरण, औद्योगिकीकरण आणि शेतीमुळे मोठ्या प्रमाणावर वेटलँड्सचा नाश होत आहे.
प्रदूषण: जलप्रदूषण, प्लास्टिक कचरा आणि रसायनांमुळे वेटलँड्सच्या परिसंस्थेला धोका निर्माण होतो.
जमिनीचे रुपांतर: अनेक ठिकाणी वेटलँड्स भरून त्यावर इमारती, शेती किंवा अन्य प्रकल्प उभारले जात आहेत.
संवर्धनासाठी उपाय:
1. वेटलँड्स पुनरुज्जीवन कार्यक्रम राबवणे.
2. जनजागृती आणि स्थानिक सहभाग वाढवणे.
3. सुव्यवस्थित नियोजन आणि धोरणात्मक संरक्षण.
4. स्वच्छता मोहीम आणि जैवविविधता संरक्षण उपक्रम.
निष्कर्ष:
वर्ल्ड वेटलँड्स डे हे निसर्गाच्या या मौल्यवान देणगीचे संरक्षण करण्याचे आवाहन आहे. आद्रभूमींचे संवर्धन केल्यास पर्यावरण संतुलन राखता येईल आणि भविष्यातील जलसंकट टाळता येईल. त्यामुळे स्थानिक पातळीवरून आंतरराष्ट्रीय स्तरापर्यंत सर्वांनी मिळून या परिसंस्थेचे संरक्षण करणे गरजेचे आहे.
