“भूगोल म्हणजे फक्त नकाशांचा अभ्यास नव्हे, तर पृथ्वीवरील प्रत्येक हालचालीचे सखोल आकलन आहे.”
भूगोल हा पृथ्वीवरील नैसर्गिक आणि मानवीय घटकांचा अभ्यास करणारा शास्त्रशाखा आहे. पर्यावरण संवर्धन, हवामान बदल, नैसर्गिक आपत्ती व्यवस्थापन आणि शाश्वत विकास यांसारख्या महत्त्वाच्या बाबी भूगोलाच्या अभ्यासाशी थेट जोडलेल्या आहेत. याच भूमिकेचे महत्त्व अधोरेखित करण्यासाठी दरवर्षी १४ जानेवारीला “भूगोल दिन” साजरा केला जातो.
भूगोल दिन साजरा करण्यामागील उद्देश
पर्यावरण आणि नैसर्गिक संसाधनांचे संवर्धनपृथ्वीवरील नैसर्गिक संसाधने मर्यादित आहेत. त्यांचा संतुलित वापर करण्यासाठी भूगोलाच्या माध्यमातून प्रभावी उपाययोजना आखता येतात.
हवामान बदल, भूजल पातळीतील घट, जंगलतोड यांसारख्या समस्यांवर भूगोलशास्त्राच्या मदतीने प्रभावी तोडगा काढता येतो.
निसर्ग आणि मानवी जीवन यातील परस्परसंबंध समजून घेणेभूगोल आपल्याला लोकसंख्या वाढ, नागरीकरण, प्रदूषण आणि पर्यावरणीय बदल यांचा एकत्रित अभ्यास करून शाश्वत विकासासाठी मार्गदर्शन करते.
आपत्ती व्यवस्थापन आणि हवामानशास्त्रपुर, दुष्काळ, भूकंप, चक्रीवादळ यांसारख्या नैसर्गिक आपत्ती पूर्वसूचना प्रणालींमध्ये भूगोलाचा महत्त्वाचा वाटा असतो.
GIS (Geographic Information System) आणि रिमोट सेन्सिंगच्या मदतीने आपत्ती व्यवस्थापन अधिक प्रभावी करता येते.
भूगोलाचा वाढता प्रभाव: शाश्वत विकासाकडे वाटचाल
हवामान बदल आणि त्याचा प्रभावऔद्योगिकीकरणामुळे पृथ्वीचे तापमान झपाट्याने वाढत आहे.
जंगलतोड, हरितगृह वायूंचे वाढते प्रमाण आणि बर्फ वितळण्याचा दर भूगोलाच्या अभ्यासातून प्रभावीपणे मोजला जातो.
वने आणि जैवविविधता संरक्षणजैवविविधतेच्या नष्ट होण्याच्या वेगामुळे अनेक प्रजाती नामशेष होण्याच्या मार्गावर आहेत.
भूगोलाच्या मदतीने संरक्षित क्षेत्रे, वन्यजीव अभयारण्ये आणि राष्ट्रीय उद्याने यांच्या संवर्धनासाठी धोरणे आखली जातात.
जलसंपत्ती व्यवस्थापन आणि संवर्धनभूजलाचा बेसुमार उपसा आणि जलप्रदूषण यामुळे पिण्याच्या पाण्याची टंचाई वाढत आहे.
भूगोल अभ्यासाच्या मदतीने जलसंधारणासाठी प्रभावी धोरणे तयार करता येतात.
नागरीकरण आणि शाश्वत शहरेआधुनिक नागरीकरणामुळे वाहतूक कोंडी, प्रदूषण आणि हरित क्षेत्रांच्या कमी होण्याची समस्या निर्माण झाली आहे.
स्मार्ट सिटी प्रकल्प, सांडपाणी व्यवस्थापन, कचरानिर्मूलन यांसाठी भूगोल महत्त्वाची भूमिका बजावतो.
भूगोल दिनानिमित्त विशेष उपक्रम
शैक्षणिक संस्था आणि महाविद्यालयांमध्ये:
नकाशा वाचन आणि भूगोल क्विझ स्पर्धा पर्यावरणीय समस्या व भूगोल यावर परिसंवाद GIS आणि रिमोट सेन्सिंग यावर कार्यशाळा सामाजिक संस्था आणि स्थानिक प्रशासन:
वृक्षारोपण आणि हरित क्षेत्र संवर्धन मोहीम पाणथळी प्रदेश आणि नद्यांचे संवर्धन कार्यक्रम सायकल मोहीम आणि कार्बन उत्सर्जन कमी करण्यासाठी प्रयत्नतंत्रज्ञानाचा उपयोग:
भूगोल आणि हवामान अंदाजावरील नवीन संशोधनाचे सादरीकरण
निसर्गसंपत्तींच्या संरक्षणासाठी GIS आणि सैटेलाइट डेटा वापरण्यासंबंधी प्रशिक्षणभूगोल दिनाचे भविष्यातील उद्दिष्ट…
पर्यावरणपूरक जीवनशैली स्वीकारण्यासाठी लोकांना प्रोत्साहन देणे
नद्यांचे पुनरुज्जीवन आणि जलसंपत्ती संवर्धनावर भर देणे
कार्बन उत्सर्जन कमी करण्यासाठी प्रभावी धोरणे राबवणे
भूगोल तंत्रज्ञानाच्या मदतीने सेंद्रिय शेतीला चालना देणेनिस्कर्ष: भूगोल केवळ अभ्यासाचा विषय नाही, तो जीवनशैली आहे!
भूगोल पृथ्वीवरील जीवन आणि पर्यावरण यांचा सखोल अभ्यास करतो. भविष्यात पर्यावरणपूरक आणि शाश्वत विकासासाठी भूगोल हे अत्यंत महत्त्वाचे साधन ठरू शकते. म्हणूनच, “भूगोल दिन हा केवळ एक दिवस साजरा करण्यापुरता मर्यादित न ठेवता, प्रत्यक्ष कृतीत आणण्याची गरज आहे.”
या भूगोल दिनी आपण संकल्प करूया –
पृथ्वीचे पर्यावरण रक्षण करण्यासाठी जबाबदारीने वागूया. नैसर्गिक संसाधनांचा संतुलित वापर करूया. शाश्वत विकासाच्या दिशेने वाटचाल करूया!
वनवृत्त विशेष:वनसंवर्धन, जैवविविधता आणि पर्यावरणीय समस्यांविषयी अधिक माहितीसाठी वनवृत्त न्यूज पोर्टल ला नियमितपणे भेट द्या….!
संकलन – वनवृत्त टीम…
